[ Pobierz całość w formacie PDF ]
TekstpochodzizksiąŜki:Husaria;J.Cichowski,A.Szuczyński
KOPIA
K
opiahusarskabyłaczymś
zupełnieróŜnymzarównood
średniowiecznejkopiirycerskiej,
jakiodlancy(włóczni,
rohatyny),zarównopod
względembudowy,jaki
zastosowaniawwalce.Kopia
husarskabyłaudoskonaleniem
kopiiwęgierskiejiumoŜliwiała
husariispełnianieokreślonychzadańbojowychniewykonalnychdlakaŜdejinnej
kawalerii.
P
ierwowzoremdlakopiihusarskiejbyła,lekka,wiotkaidługanaok.trzymetrykopia
węgierska.WPolscepojawiłasięonanapoczątkuXVIwieku.najejdrzewcu,wykonanym
zjodłowegodrzewaznajdowałasiębliŜejtylcaduŜakuladlaprzesunięciaśrodka
cięŜkości,naprzodziezaśczworokątnygrotodługościkilkunastucentymetróworaz
proporzec.
K
opiabyłabroniąbardzoskutecznaprzyspotkaniuzjazda,szczególniezcięŜkąjazdą
zachodniąorazturecką
saphią
,małozaśnaogółprzydatnąwwalcezzwrotnąiruchliwa
jazdaTatarów.Kopiastałasięjedynąskutecznąbroniąjazdyprzeciwkopiechocie
pikinierskomuszkieterskiej.Długośćkopiihusarskiejwahałasięod4,5do5metrów,a
wyjątkowodochodziłanawetdo5,5metra.DłuŜszaodokoło15metraodkopiiznanejz
średniowiecza,byłaodniejznacznielŜejsza.Drzewcekopiisporządzanonajczęściejz
osika(drzewolekkie,krucheiłatwodającesiędrąŜyć).
K
opiehusarskiewprzeciwieństwiedokopiiśredniowiecznychczylancbyłydrąŜoneod
ostrzaaŜdoduŜejkuliprzejętejzkopiiwęgierskiej.KulataprzesuwałaśrodekcięŜkości
dotyłu,pozwalającnazwiększeniezasięgubronibezpotrzebyzbytniegozgrubiania
drzewca.Kopiazakończonabyłaostrym,stalowymgrotemdługościok.łokcia,w
przekrojuokształcieczworograniastym,trójgraniastymlubokrągłym.Dlausztywnienia
kopiibiegłyodgrotunadługościok.półtorałokciadwamocnepręty(Ŝelaznepióra).
SłuŜyłyonedoochronyprzedcięciemszabli.Ponadtokopiewceluichwzmocnieniabyły
częstooplecionerzemieniemioblanesmołom.Tylnykonieckopiinigdyniebyłokuty.
DrzewcekopiiprzewaŜniemalowanonaróŜnekolory,przyjętedladanejchorągwi.Na
czubkachkopiiwszystkichchorągwiprzypiętebyłyproporce.Proporcebyłyzawsze
dwubarwne:białoczerwone,niebieskozielonelubczarnobiałe,długości45łokci.
UwaŜasię,Ŝeproporcenietylkozdobiły,lecztakŜesłuŜyłydostraszeniakoni
nieprzyjaciela.
K
opiehusarskiebyłybroniąuŜywanądościśleokreślonegocele,któregoniemogła
Ŝadnainnabrońosiągnąć:doprzełamywaniazwartychczworoboków
pikinierów
iinnych
zwartychszykówpiechotyijazdy.Przystarciukopiezwyklełamałysięibyłyporzucane
przezhusarzysłuŜyłyzatemdojednorazowegouŜytku.Wprzeciwieństwiedolancy
(zwanejtakŜerohatyną)kopiahusarskanienadawałasiędo(opróczprostegopchnięcia
spodpachy)dojakichkolwiekchwytów,ewolucjiizasłon.
O
tymjakwielkąwagęprzywiązywanodokopii,świadczyfakt,Ŝespośródwszelkiej
bronijazdyipiechotynarodowegoautoramentujedyniekopiedostarczanebyłyprzez
władzewojskowe.Chodziłozapewneoto,ŜetawaŜnabroń,przeznaczonado
jednorazowegouŜytkuispecjalnychzadań,byłajaknajbardziejjednolita.
W
szykubojowymczyteznaparadachwojskowychhusarzetrzymalikopieosadzonew
tulejcerzemiennejprzyprawymstrzemieniu,przymocowanejdokulisiodła.Przy
dalszychprzemarszachkopie,podobniejakzbrojehusarskieidługabrońpalna,woŜono
nawozachposzczególnychpocztów.
W
szyscyhusarze,zarównotowarzyszejakipocztowi,walczylijednakowymikopiami.W
1689r.pocztowychwhusariikoronnej,namocyrozkazuhetmana
Jabłonowskiego
,
pozbawionokopiiiuzbrojonowdługąbrońpalną.Byłotospowodowaneznacznym
zmniejszeniemliczbypikinierównakorzyśćmuszkieterówwregimentachpiechoty
wszystkicharmii,wobecczegomniejkoniecznastałasięduŜaliczbakopiistrony
atakującej.PozatymhetmanowiJabłonowskiemuzaleŜałobardzonazwiększeniusiły
ogniowejwszystkichwojskpolskich(zarównonarodowegojakiobcegoautoramentu).W
kaŜdymraziepozwalałotonazachowaniedotychczasowegocharakteruhusariijakojazdy
przeznaczonejdorozstrzyganiabitewuderzeniemprzełamującym.
WpóźniejszymokresieepokisaskiejkopienieodgrywałypowaŜniejszejroliwboju.Były
tobowiemczasyupadkupolskiejwojskowości,wtymrównieŜhusarii.
KONCERZ
K
oncerzwywodzisięodmiecza.PodkoniecXVwiekukoncerzpojawiłsię,mniejwięcej
jednocześnie,wEuropieZachodniej,naBliskimWschodzie,wPolsceinaWęgrzech.Na
zachodziejednak(itotylkoweFrancji)koncerzbyłuŜywanywcięŜkiejjeździezaledwie
doczwartegodziesiątkalatXVIIwieku.NaWęgrzechzaśiwPolscejeszczedopołowy
XVIIIwieku,nietylkozresztąwhusarii,lecziwlŜejszychchorągwiach(np.niekiedy
pancernych).Whusariikoncerzeposiadalizarównotowarzyszejakipocztowi.UŜywane
wPolscewXViwpierwszejpołowieXVIwiekukoncerzemiałyokoło1,3metradługości,
byłycięŜkieiniezbytdobrzewywaŜone.WdrugiejpołowieXVIiwXVIIwiekuuŜywano
koncerzyzgłowniamioprzekrojutrójlubczworokątnym(wyjątkowopłaskich)iz
róŜnymirękojeściami.WszystkieonebyłyjuŜduŜolepiejwywaŜone,dośćlekkie,a
zarazemdługienaokoło1,6metra.UŜytecznadługośćbroni,liczącwrazzwyciągniętą
ręką,równałasięmniejwięcejlancy.
P
ochwykoncerzyoprzekrojuprawieokrągłymbyłydrewniane,powleczoneczarnąskorą
izaopatrzeniewŜelazneokucia.Naogółkoncerzeniebyłyozdobne,uŜywanojednaki
bardzobogatonasposóbwschodnizdobionych.Temiałypochwycałkowicielub
częściowometalowe,acałaoprawaklingibyłazwyklesrebrnazłocona,grawerowanai
wysadzanapółszlachetnymikamieniami.
K
oncerze,jakobrońuŜywanatylkowwalcezkonia,umieszczonebyłypodtybinkąsiodła
zlewejlubprawejstrony.Byłdlanaszejhusariibroniąpierwszorzędnegoznaczenia
szczególniewwalcezwartąmasąposkruszeniukopiilubwtedy,gdywystępowanobez
kopii.WieluprzeciwnikówwojskRzeczpospolitejuŜywałoróŜnorodnegouzbrojenia
ochronnego,wobecktóregocięcienawetnajlepsząszabląbyłobezskuteczne.Niemający
lancyhusarzebyliby,poskruszeniukopii,pozbawienijedynejwtychwypadkachbroni
kolnej.Wtedywięcposługiwalisiękoncerzami.
PAŁASZ
W
kawaleriipolskiejXVIiXVIIwieku,aszczególniewhusarii,uŜywanoprzezpewien
okresbronibiałejopodobnymdokoncerzaprzeznaczeniubroniątąbyłpałasz.Byłato
długabrońsiecznaogłowniszerokiej,prostejlubniemalprostej,przewaŜnie
jednosiecznej,zrękojeściątypuszablowego.Wcześniejszepałaszepolskiemiałyrękojeść
półotwartąspecjalnegorodzajuzkabłąkiemwygiętymesowato.TrafiałysięteŜozdobne
okazyoprawionewtradycyjnąrękojeśćmieczowąokrzyŜowymjelcu.Późniejprzyjęłasię
rękojeśćzamkniętatakasamajakupolskiejkrzywejszabli.
P
ałaszwhusariinigdyniewspółzawodniczyłzszablą,leczzkoncerzem,oczymświadczy
międzyinnymijedenzlistówprzypowiednichzczasówWładysławaIVstwierdzający,Ŝe
husarzpowinienmieć
"siodło z potrzebami, to jest rz
ę
dem, tokiem, koncerzem albo
pałaszem"
.Awięchusarzwystępowałzkoncerzemlubpałaszem,przytroczonymtakjak
koncerzdosiodłapodkolanem,aniezaleŜnieodtegozawszemiałszableuboku.
D
ługie,prosteicięŜkiepałaszelepiejodkoncerzysłuŜyływwalcezokrytąblachami
zbroicięŜkąjazdązachodniąXVIipoczątkówXVIIwieku.Później,gdyrajtarzyzrzucili
zbroje,wwalceznimi,podobniejakwwalcezprzeciwnikiemorientalnym(często
okrytymkolczugami),odpowiedniejszybył
koncerz
.
BROŃPALNA
P
istoletywprowadzonopowszechniewhusariijuŜw1576r.Pistoletwhusarii,takjaki
całejpolskiejkawalerii,miałzupełnieinnezastosowanieniŜwkawalerii
zachodniej.Wprowadzeniepistoletuspowodowałozasadniczezmianywtaktycekawalerii
zachodniej.Wyolbrzymieniejednakrolibronipalnejdoprowadziłodorezygnacjiz
zasadniczychwalorówjazdy,takichjakszybkośćisiłauderzenianabiałąbroń.Stosując
uparcieprzezczasdłuŜszytaktykętzw.karakolowaniajazdazachodniaprzestała
odgrywaćzasadnicząrolęnapolachbitew.Husarianiestosowałataktykikarakolowaniai
niewalczyłasamymtylkoogniembronipalnej.
P
istoletwcałejnaszejkawaleriiwprowadzonoprzedewszystkimjakobrońskutecznąw
walcezTatarami,którzypoczątkowopaniczniebalisięogniabronipalnej.Gdybyjednak
jazdapolskauŜywałapistoletówwtensamsposóbco
rajtaria
zachodnioeuropejska
(karakolowanie),pewniebyTatarzyjuŜpoparuspotkaniachprzekonalisięoichsłabej
skuteczności.JazdazaśnarodowegoautoramentuwwalcezTataramitrzymałasię
zasady:zachowaćnabitepistoletyaŜdomomentutuŜprzedstarciemnabiałąbroń.
Strzelanowięczbardzomałejodległości,byzadaćprzeciwnikowijaknajwiększestratyi
salwąwywrzećnanimmaksymalnewraŜenie.Tylkoczasamihusarzepozostawialinabite
pistolety,uŜyćichponatarciugłównymjakopewnegorodzajuwsparcieogniowedla
koncerzalubszabli.WkaŜdymrazieogieńpistoletów,aszczególnieoddawanysalwą,
wywierałnanieprzyjacielu,zwłaszczawXVIipierwszejpołowieXVIIwieku,silne
wraŜenie.Tatarzyniezdawalisobiezpewnościąsprawyzfaktu,Ŝewczasiewalkikonnej
jeździecpolskimógłwbitwietylkorazwystrzelićzpistoletu.Ponownebowiemnabijanie
pistoletuwzgiełkubitewnym,dotegosiedzącnakoniu,niebyłomoŜliwe.
W
okresieistnieniahusariiwszelkąbrońpalnąpodzielićmoŜnapodwzględem
stosowanychzamkównatrzyzasadniczerodzaje:lontową,kołowąoraz
najnowocześniejsząskałkową.Pistoletyhusarskieod1576r.aŜdokońcaXVIIwieku
miałyzamkitzw.kołowe.TenrodzajzamkazostałskonstruowanynapoczątkuXVI
wieku.Działaniejegobyłonastępujące:przypociągnięciuzajęzykspustowypowstawała
iskranaskutekuruchomienianakręconegouprzedniomechanizmu,zapalenieprochu
następowałosamoczynnie.Zamektenbyłbardzoskomplikowany,wzwiązkuztym
częstosięzacinał,szczególnieprzyzanieczyszczaniunawetnajmniejszym.Wbardzo
więcograniczonymzakresiestosowanogowdługiejbronipiechoty.Natomiastw
kawalerii,mimowieluwad,musiałbyćstosowanypowszechnie.Tubowiemsprawą
zasadniczejwagibyłonatychmiastoweoddaniestrzału,zwyklenamałąodległość,bez
moŜliwościjakichkolwiekdodatkowychmanipulacjiprzybroni.
WXVIIIwiekupojawiłysiętakŜewhusariipistoletyskałkowe.
K
ończąctenopiskrótkiejbronipalnejwhusariinaleŜyrazjeszczepodkreślićogromne
wyczucieprzezówczesnychPolakówwalkikonnej.Sposóbposługiwaniasiępistoletem,
stosowanyprzezkawalerięzachodnią,doprowadziłdowypaczeniajej
taktyki
.Whusarii,
takjakwcałejjeździenarodowego
autoramentu
,pistoletodegrałrolewprawdzie
skromną,leczniewątpliwiepozytywną.
D
ługiejbronipalnejhusarzepoczątkowonieuŜywali,zaopatrywaćsięwniązaczęliz
biegiemczasu.Traktowanojąjednaknadetatowoiojejposiadaniuwdanympoczcie
decydowaławyłącznieindywidualnainicjatywatowarzysza.Sięganoponiątylko
wówczas,gdyokolicznościzmusiłyhusarzydowalkipieszej,naprzykładprzyobronie
taboru.Alenawetwówczas,gdyhusariazmuszonabyładowalkiniezgodnejzjej
zasadniczymprzeznaczeniem,wyŜej(przynajmniejwewcześniejszymokresie)ceniono
łuk
jakobrońbardziejszybkostrzelnąimającązastosowaniezarównowszykupieszym,
jakkonnym,lepiejtakŜeznanąibliŜsząPolakom.
J
ednakjuŜwpierwszejpołowieXVIwiekuwinstrukcjachopopisywaniuwojskazaczęto
zalecaćjeździepolskiejprzynajmniejjednąrusznicęnapoczet.Niesposóbdziśdokładnie
ustalić,wjakimstopniustosowanosiędotychinstrukcjiijakszybkodługabrońpalna
upowszechniłasięwhusarii.Wydajesię,Ŝewłaśniehusariabędącdoskonalezaprawioną
wwojennymrzemiośle,ajednocześniezamoŜniejszą,stosunkowoszybkodoceniła
wartośćtejbroniimiałamoŜliwośćzaopatrzeniasięwniądośćobficie.Sąpewnedane,
ŜejuŜzaczasówBatoregowniektórychchorągwiachhusarskichposiadalijąwszyscy
pocztowi.WiadomoteŜ,ŜewpierwszejpołowieXVIIwieku,jeŜelihusarzebylizmuszeni
dowalkiwszykupieszym(naprzykładpodChocimiem),towystępowalidośćlicznieztą
bronią,aw1624r.podMartynowempotrafiliskutecznieuŜywaćmuszkietówjuŜ
wcześniejwięcmusielibyćdobrzeznimizapoznaniiwyćwiczeniwewładaniu
bronią.
ŁUK
W
uzbrojeniuhusarzyjeszczewokresieświetnościdośćczęstospotykałosięłuk.
Świadcząotymmiędzyinnymiprzekazyikonograficzne.ŁukznanyjuŜwzamierzchłych
czasachiuŜywanywewszystkichniemalarmiachstaroŜytnościorazśredniowieczaw
XVIIwiekunieutraciłjeszczezupełnieznaczenia,choćwypieranybyłprzezudoskonaloną
brońpalną,którąciągleprzewyŜszałpodwielomawzględami,aprzedewszystkimpod
względemszybkostrzelności.Ojegowartościprzypominalisobieczasaminiektórzywielcy
wodzowie.NaprzykładkrólszwedzkiGustawAdolf,mimoŜemiałwspanialewyćwiczoną
piechotę,uzbrojonąwmuszkietyorazdziałaregimentowe,wynająłjeszczeduŜy
dwutysięcznyoddziałłucznikówwceluosłonyswoichwojskprzedniespodziewanymi
atakamijazdypolskiej.Porazostatninaeuropejskimteatrzewojnyłukwystąpiłw1813
rokupodczasBitwyNarodówpodLipskiem.
W
PolscełuktypuzachodnioeuropejskiegobyłpowszechnąbroniąjuŜwczasach
słowiańskichiuŜywanogowwojskuprzezcałeśredniowiecze.Najlepszełukirobionoz
cisu,astrzałyześwierku.OdwiekuXVPolacyzaczynająprzyjmowaćdoswego
uzbrojeniatypłukuwschodniegotzw.łukodwracalny(refleksyjny),którywstanienie
napiętymjestwygiętywjednąstronę,anapiętyzaśwprzeciwną.ChcączałoŜyćcięciwę
naleŜałogowygiąćwkierunkuodwrotnymdopołoŜeniawstaniespoczynku.Tego
rodzajukonstrukcjaumoŜliwiałanadaniewypuszczonymstrzałąogromnejprędkości
początkowej,copozwalałonaosiągnięcieznacznejdonośności.Wymagałajednak
doskonałegomateriału(łukiterobionozrogu)iprecyzjiwykonania.Łukitypu
wschodniegobyłymniejszeoduŜywanychnaZachodzielŜejszezatemiwygodniejszew
uŜyciu.Nicwięcdziwnego,Ŝetenwłaśnietypłukuprzyjęłypowszechnienaszechorągwie
lekkieipancernewXVIiXVIIwieku.
W
husariiłukniebyłbroniąobowiązującą(niebyłwymienianywlistach
przepowiednich),niebyłbowiemkoniecznydowykonaniazasadniczychzadańtejjazdy.
DohusariizaciągałosięwieludoświadczonychŜołnierzy,którzyodbywaliwcześniej
słuŜbęwinnychformacjachnarodowegoautoramentuitamzdąŜylisięzapoznaćzłukiem
idocenićjegowartośćbojową.Ci,kiedyzostalizaszczyceni"dopuszczeniemdokopii",
niezawszerozstawalisięztamtą,rzeczywiścieświetnąbronią.TymbardziejŜe
"w pogoni
za przełamanym i uciekaj
ą
cym wrogiem nieraz husaria kopie swa rzucała i lekkich chor
ą
gwi
obowi
ą
zek wy
ś
mienicie spełniała"
.Wtejsytuacji,jakiwwieluinnych,zpewnościąhusarz
łukiemniegardził.Byłatobowiembrońgroźnawwalcezprzeciwnikiem
nieopancerzonym,ajednocześniełatwadouŜyciadlakawalerzystynawetpodczasbiegu
konia.
D
onośnośćłukuodwracalnegodochodziławsprzyjającychwarunkachaŜdo800metrów
(bojowadonośnośćłukubyłaoczywiścieznaczniemniejsza).Jeślijednakwziąćpod
uwagę,Ŝewspółczesnabrońmyśliwskaokalibrze18,7mmigładkiejlufiemazasięg
zaledwie600700metrów,toprzyznaćtrzeba,Ŝedonośnośćtegorodzajułukubyła
rzeczywiścieimponująca.Podwzględemzaśszybkostrzelnościłukwielokrotnie
przewyŜszałkaŜdąbrońpalną,uŜywanąwEuropie,nawetdopołowyXIXwieku.
Wprawnyłucznikpotrafiłwypuszczaćdo12strzałnaminutę.
Ł
ukdziękiswejlekkościnieobciąŜałjeźdźcatak,jakówczesnadługabrońpalna.ToteŜ
husarzczęstowoziłgoprzysiodlezlewejstrony,azprawejkołczanzstrzałami.
CZEKAN
N
iektórzycudzoziemcy,jaknaprzykładOgier(DziennikpodróŜydoPolski)iBeauplan
(OpisywanieUkrainy),podawaliwXVIIwieku,Ŝehusarzemieliuprawegobokumłotki
czyczekany,słuŜącedorozbijanianaramiennikównieprzyjacielskich.Czekanjest
rodzajemmałegotoporka,któregoobuchwydłuŜasięwmłotek.Drzewceczekanów
robionozmocnego,twardegodrzewa,luksusoweczekanybyływykonanezmahoniu.
Najczęściejspotykaneinajbardziejlubianebyłyczekanyodrzewcutakdługim,Ŝeby
mogłysłuŜyćzalaskędowygody,ajednocześniedlabezpieczeństwa.Niektóreznich
miałyprzydolnymkońcudrzewcakolecpozwalającynauŜyciebronitejnietylkodo
uderzenia,leczidokłucia.Czekany,nadziakiiimpodobnabrońobuchowabyłyprzez
krótkiokresuŜywanewwojskachzachodniejEuropywcelurozbijaniazbroirycerskich.W
XVIIwieku,wobecpostępówwuzbrojeniuizmianachwtaktycewalki,byłaonajuŜ
całkowiciezarzucona.WPolsceczekanyspotykałosięczasemwuzbrojeniuŜołnierzy
jazdyjeszczedopołowyXVIIIwieku,choćichzastosowaniewwalcebyłozpewnością
minimalne,szczególnieprzytakiejobfitościbronibiałejjakwhusarii(kopia,koncerz,
szable).
TekstpochodzizksiąŜki:Husaria;J.Cichowski,A.Szuczyński
B
ronią,którejuŜywalihusarzewróŜnychfazachbitwy,byłaszabla.Byłatobroń
jednosiecznaogłowniskrzywionej.
S
zablękaŜdyŜołnierzdobierałsobiesamisłuŜyłamuonanierazcałeŜycie,anaweti
następnympokoleniom.Byłdoniejszczególnieprzywiązanyiceniłjąnadwszelkiinny
[ Pobierz całość w formacie PDF ]